Bünyan Halısı

Geri

Bünyan, adını sadece Türkiye'ye değil dünyaya el halıları ile duyurmaktadır. İnce ve zarif desenleri, kaliteli ipliği ve birbirlerine uyum sağlayan desenleri ile Bünyan Halısı Türk Halıcılığının en önemli temsilcisidir.

   

 

gilabulu

 

İlçede hemen her evde halı tezgâhı vardır. Halk geçimini çoğunlukla halıdan sağlamaktadır. Mancester tipi olan halılar, ülkenin önemli ticaret merkezlerine buradan sevk edildiği gibi Kayseri de de pazarlanmaktadır.

Bir ay gibi bir zaman içinde yaklaşık altı metrekarelik bir hali dokunabildiğini söyleyen Bünyanlı kızlar, Bünyan halisinin santimetrekaresinde ortalama 25 düğüm bulunduğunu belirtiyorlar. Daha çocukken tezgâh başına geçip gün boyu 10 bin düğüm atan hali dokuyucuları, ürettikleri halılar sayesinde bir yandan ailelerine katkıda bulunurken diğer yandan ülke ekonomisine milyarlarca liralık döviz kazandırıyorlar. Bünyan halılarının karakteristik özelliği birbirine uyumlu açık ton renkleri, kendine özgü desenleri.

Dış piyasalarda haklı üne sahip Bünyan halıları, yılların geleneği olarak Bünyan’da hemen hemen her evdeki halı tezgâhlarında üretilmeye devam ediyor. Hali için gerekli ipler Uşak’tan alınıp Kayseri’de boyatılıyor. Bir nevi hali fabrikası görünümündeki Bünyan’da halı dokuyan kızlar, 30–35 günde bitirdikleri 6 metrekare hali sonrası ikinci halıya geçmeden önce bir, iki haftalık dinlenme süresi yaşıyorlar. Dokunan halılar, "ince çiçek buğdaylı, üzümlü, dönmeli, kirpikli" adları verilen geleneksel motifleri taşıyor. Gördes düğümüyle dokunan Bünyan halılarının çözgüsü pamuk ipliğinden yapılıyor.

Bünyan köy ve kasabalarında yoğunlukla işlenen dokumacılık çoğu ailenin geçim kaynağı niteliğinde, 2000 yılına kadar yoğun olarak dokunan bünyan halıları, günümüzde fazla geliri olmadığı için ve köyden kente göç nedeniyle üretimi büyük oranda azaldı.

Bir ay gibi bir zaman içinde yaklaşık altı metrekarelik bir halı dokunabildiğini söyleyen Bünyanlı kızlar, Bünyan halısının santimetrekaresinde ortalama 25 düğüm bulunduğunu belirtiyorlar. Daha çocukken tezgâh başına geçip gün boyu 10 bin düğüm atan halı dokuyucuları, ürettikleri halılar sayesinde bir yandan ailelerine katkıda bulunurken diğer yandan ülke ekonomisine milyarlarca liralık döviz kazandırıyorlar. Bünyan halılarının karakteristik özelliği birbirine uyumlu açık ton renkleri, kendine özgü desenleri.

Dış piyasalarda haklı üne sahip Bünyan halıları, yılların geleneği olarak Bünyan'da hemen hemen her evdeki halı tezgâhlarında üretilmeye devam ediyor. Halı için gerekli ipler Uşak'tan alınıp Kayseri'de boyatılıyor. Bir nevi halı fabrikası görünümündeki Bünyan'da halı dokuyan kızlar, 30-35 günde bitirdikleri 6 metrekare halı sonrası ikinci halıya geçmeden önce bir, iki haftalık dinlenme süresi yaşıyorlar. Dokunan halılar, "ince çiçek buğdaylı, üzümlü, dönmeli, kirpikli" adları verilen geleneksel motifleri taşıyor. Gördes düğümüyle dokunan Bünyan halılarının çözgüsü pamuk ipliğinden yapılıyor.

    

 

gilabulu

 

Tarihçesi:
Bünyan halıcılığının kökenleri Orta Asya'ya dayanır. Bünyan’a Türklerin kesin olarak hangi tarihlerde geldikleri bilinmemektedir. Ancak Bünyan’da Kuman ( Kıpçak ), Hazar, Saka ve Uz Türklerine ait yer adları 1071 yılından çok daha önceleri bu bölgeye Türklerin yerleştiklerini göstermektedir. ( Saka, Erek, Sıvgın Bünyan’da köy adı; Uz, Tortin Bünyan’da mevki adıdır. ) Bu bölge 1071 Malazgirt zaferinden sonra 1086 yılında Mehmet Gümüştekin Gazi tarafından fethedilip Danışmentli Beyliğine bağlanmış ve Türkleştirilmiştir.

Halı Divan-ı Lügati-t Türk’te “ Kalı “ veya “ Kalıng “ şeklinde belirtilmiştir. Bu kelime bu gün Bünyan’da kullanılan “ Kalın “ kelimesinden başka bir şey değildir. Manası, gelinin başlıca çeyizi halı olduğuna göre Kalın/Kalıh ile halı kelimelerinin birbiriyle ilişkisi ortaya çıkmış olur. Buraya kadar halıcılığın genel manada gelişimini belirttikten sonra Bünyan halıcılığı ve özelliklerini belirtmeye çalışacağız.

Halı kelimesi de kalın, yani kalmak-kalıs kelimesinden gelmektedir. Kalan’dan, kız evlenirken, onunla kalacak "kalınlar" yani, halılar anlaşılmaktadır. Kız evlenirken üç hali, iki torba, iki tane kilim, kızın özel eşyalarının konulduğu dört tane kapçık (torba-yâda sandık) verilir düğün esnasında kız evinden giden bu çeyizlere kalın denirdi. Bu eski bir gelenekti. Bu eşyalar kızın evinde kalacak (kalıcı) olan eşyalardır. Yakın zamana kadarda Bünyan’da da aynı adet vardı. Kızın çeyizine kalın denir ve törenle kız evinden oğlan evine giderdi. Bünyan'da halı türlerinin isimlerden bazıları Kazak, Şirvan ve Buharadır.

BÜNYAN HALILARININ ÖZELLİKLERİ:

Bünyan halılarında zemin iki kısımdan ibarettir. Birinci kısım kenar suların ve kolonların bulunduğu alan, ikinci kısım ise iç mekândır. Her iki kısım arasında da bir uyum mevcuttur. Halılarda kullanılan bordürler yer ve bölgeler itibariyle farklılıklar gösterir. Bazı bölgelerde bordürler üç sıra iken bazı bölgelerde 7–8 sıra olmaktadır. Bünyan halıcılığının temeli Orta Asya kökenli olup Anadolu’daki zaman içerisindeki kültürel, ekonomik, sosyal yapıdaki değişmelerin zorlaması ile gelişim evresini tamamlamıştır. 1908–1909 yıllarından itibaren Bünyan halılarında malzeme olarak suni boyalarla boyanmış fabrikasyon yün ipliğiyle pamuk ipliği kullanılmaya başlanmıştır.

Bu dönem halılarında kullanılan motifler genelde düzenleme olarak ifade edilen geometrik esaslı motiflerdir. Birden fazla motifte düzenleme, çubuklu düzenleme, atlamalı düzenleme, geçişli düzenleme ve merkeze toplanan düzenlemelerdir. Aynı zamanda bir motifin tekrarından oluşan düzenlemelerde vardır. Bu dönemde dokunan halıları dört grupta toplamak mümkündür. 1- İpi elden yapılıp tabii boyalarla boyanan iplerden dokunan halılar 2- Sentetik boyalarla boyanmış Manchester yün ipinden yapılan halılar 3- Boyasız koyun yününden yapılan halılar ( Paturel ve Anakara ) 4- Bursa ipeğinden yapılan halılar ( İpek halılar ) Bünyan halılarında genelde standart ölçüler hâkimdir. ( Boy enin 1,5 katı olmaktadır ) Ebatlarına göre halılar değişik isimler almaktadırlar. 60 cm x 90 cm Yastık 90 cm x 130 cm Arşın çeyrek 120 cm x 180 cm Seccade ( 500 lük ) 120 cm x 225 cm Karyola ( 600 lük ) 2 m x 3 m Kelle ( 700 lük ) 6 m² den 12 m² ye kadar olan halılara taban halısı ismi verilir. Motif çeşidi bakımından Bünyan halıları 3 grupta toplanır. a) Çiçekli : 1. İnce çiçekli ( empirme ) 2. İri çiçekli ( Bademli ve Farahan ) gibi isimlerdir. b) Geometrik motifli: Kazak ( Sandıklı ) Şirvan, Buhara Ladik gibi eski tarihi motifler bulundukları şehrin isimlerini almışlardır. c) Göbekli: Kazan Lalezar, Hayali Üzümlü gibi çeşitli isimler alırlar. Bünyan halılarının cm² sinde ortalama 16-30 ilmek bulunmaktadır. Halının cm² sinde ilmek sayısı ne kadar fazla olursa kalitesi o nispette iyi olur. Halı iplerinde numara yükseldikçe 2,5 – 3,75 nım ip incelir. Cm² de 16 ilmek (Düğüm) olan halılara 20 nim çözgü, cm² de 30 ilmek olan halılara da 30 nm çözgü kullanılır.